Het ketogeen dieet is in 1920 ontwikkeld als interventie voor mensen met epilepsie. Wanneer er sprake is van hardnekkige aanvallen, kan dit dieet ingezet worden om de epilepsie onder controle te houden. Maar het dieet wordt steeds populairder. Naar mate de jaren verstrijken wordt duidelijk dat het dieet ook voor andere ziekten ingezet kan worden. Maar wat is het ketogene dieet nou precies? En wat kan het voor jou betekenen? Lees verder voor het antwoord.

Het lichaam heeft brandstof nodig om te kunnen functioneren. Deze brandstof kan gehaald worden uit drie macronutriënten, namelijk koolhydraten, eiwitten en vetten. In een dieet volgens de schijf van vijf wordt 40-70% van je energie uit koolhydraten gehaald, 10% uit eiwit en 20-40% uit vet. Bij een ketogeen dieet ligt dit even anders. In dit dieet worden er (zeer) weinig koolhydraten gegeten, een lage tot normale hoeveelheid eiwit en een verhoogde inname van vet. Doordat de brandstof voor je lichaam niet uit de koolhydraten kunnen worden gehaald zal het lichaam als alternatief zijn energie grotendeels uit de verbranding van vet halen. Bij dit proces komen ketonlichamen vrij in je bloed, waar jou lichaam op kan functioneren. Je zegt dan ook wel dat je lichaam in ketose komt.

Wat eet je tijdens het ketogeen dieet?

De afbeelding geeft weer wat er in het ketogeen dieet voornamelijk wordt gegeten. Dit is voornamelijk koolhydraatarme groente, vis, vlees, eieren, kaas, noten, avocado, olie en room. Hieronder een korte toelichting voor de belangrijkste voedingsbronnen.

Koolhydraatarme groente spelen een belangrijke rol in dit dieet omdat ze de benodigde vitaminen en mineralen leveren. De rol van groente is nóg groter omdat er minder fruit kan worden gegeten. Normaal gesproken levert fruit veel vitaminen en mineralen, maar helaas bevat fruit ook veel koolhydraten. Daarom worden veel groene groenten zoals broccoli, kool, spinazie en sla gegeten.
Vis is een belangrijke bron van eiwit en vet en past dus uitstekend in het ketogeen dieet. Vooral vette vissoorten zoals zalm, sardientjes, haring en makreel spelen een belangrijke rol.
Vlees en gevogelte leveren, net als vis, veel vet en eiwit en weinig koolhydraten. We hebben het hier dan wel over onbewerkt vlees. Vlees dat bewerkt wordt, zoals gepaneerde kipburgers, bevat te veel koolhydraten om in dit dieet te passen. Vlees en gevogelte die veel gegeten worden zijn bacon, gehakt, speklappen, eend of kip.
Olie wordt veel gebruikt bij de bereiding van bovenstaande producten. Oliën die gebruikt kunnen worden in het ketogeen dieet zijn olijfolie, kokosolie, lijnzaadolie en sesamolie. Maar het heeft daarnaast ook nog een andere toepassingsmogelijkheid. Bij het volgen van een MCT ketogeen dieet gebruik je namelijk MTC olie, naast je voeding. MCT olie wordt makkelijker door je lichaam afgebroken, niet opgeslagen als vet maar gebruikt voor energie.

Voordelen ketogeen dieet

Het ketogene dieet kan voor veel gezondheidswinst zorgen. Het ketogene dieet kent veel voordelen. De meest voor de hand liggende is de vetverbranding. Omdat je lichaam zich instelt op vet als voornaamste brandstof, is het makkelijker om de vetopslag aan te spreken. Bovendien raak je langer en beter verzadigd van eiwitten en vetten dan van koolhydraten. Dit heeft vaak gewichtsverlies als gevolg.

Een ander voordeel van het ketogene dieet is dat je meer energie krijgt na een aantal weken. Zoals te zien was in de afbeelding over glucose en insuline, heb je bij een dieet met veel koolhydraten pieken en dipjes in je suikerspiegel. Bij het ketogene dieet heb je deze wisseling niet wat zorgt voor een hoger en gelijkmatiger energieniveau. Daarnaast zorgt het dieet voor meer concentratie en ‘helderder’ nadenken. Dit is waarschijnlijk te wijten aan het feit dat de hersenen nu voorzien worden in energie door ketonen in plaats van glucose.

Bij het ketogeen dieet worden veel vetten gegeten. Je zou verwachten dat je grote hoeveelheid vet een negatieve invloed heeft op je cholesterol ratio, maar niets is minder waar. Het dieet kan helpen met het verhogen van het HDL en verlagen van het LDL en het verlaagt je totale triglyceridengehalte.
Het vet heeft in combinatie met de grote hoeveelheid groente in je voeding nog een andere positief effect. Het zorgt namelijk voor een verzadigd gevoel. Dit zal er ook voor zorgen dat je minder eet en dus meer zal afvallen.

Het ketogeen dieet heeft een aantal andere bewezen voordelen. Zo daalt je risico op cardiovasculaire aandoeningen. Dit is te verklaren door een verandering in je cholesterol (type cholesterol en hoeveelheid) en een daling van je triglyceriden.

Er zijn ook een aantal onderzoeken die aanwijzen dat het ketogeen dieet effect kan hebben op de ontstaanswijze of voortgang van een aantal ziektebeelden. Zo zou het dieet de ontwikkeling van kanker tegen kunnen gaan en kan het helpen bij vermindering van klachten door PCOS ontstaan. Bovendien verminderd het acne en kan het een ondersteunende rol spelen bij neurologische ziekten zoals Alzheimer, MS en Autisme.

Nadelen ketogeen dieet

Ondanks de vele voordelen zitten er ook een aantal aandachtpunten verbonden aan het ketogene dieet. Op de korte termijn kan je last hebben van een ‘ketogriep’. Je lichaam kan een aantal dagen tot weken moeite hebben met het overschakelen op vet als voornaamste energiebron. Dit uit zich in klachten als vermoeidheid, droge mond en hoofdpijn. Bovendien kan je een slechte adem krijgen door het aceton dat vrijkomt als je in ketose bent. Deze klachten zijn gelukkig wel tijdelijk.

Voor sporters is de ketogene staat van het lichaam niet ideaal. De sportprestaties zullen in de eerste weken achteruit gaan. Dit heeft te maken met klachten die hierboven genoemd staan, maar ook simpelweg omdat je spieren minder snel energie vrij kan maken uit vet, dan uit koolhydraten. Hoewel de sportprestaties wel weer beter worden na een aantal weken, zal het voor intensieve sporters veelal interessanter zijn om naar een cyclisch ketogeen dieet te kijken in plaats van een klassiek ketogeen dieet.

Op de langere termijn kunnen door het ketogene dieet ook tekorten ontstaan. Je eet immers minder gevarieerd. Bovendien laten de nieren laten meer water vrij, waarbij mineralen zoals natrium, kalium en magnesium verloren gaan. Ook krijg je minder vezels binnen doordat je geen brood, rijst of andere graanproducten eet. Dit tekort kan leiden tot een slechte stoelgang. Tijdens het dieet wordt dan ook aangeraden om vezelsupplementen in te nemen en aanvullende mineralen (elektrolyten).

Voor de verwerking van ketonen zijn coenzym-A-moleculen nodig. Bij de vorming van coenzym-A is een klein beetje glucose nodig. Om de glucose zijn werk te kunnen laten doen, moet de glucose eerst vanuit de bloedbaan de cellen in. Zoals eerder is aangegeven, speelt insuline hier een cruciale rol in. Bij mensen met diabetes type 1 treed er een verhoogde afbraak van vet op waarbij dus veel ketonen vrijkomen. Als mensen met diabetes type 1 geen basale insuline innemen kunnen de vele vrijgekomen ketonen niet snel genoeg verwerkt worden. Hierdoor ontstaat een verzuring van het bloed.

Uit dit verhaal valt dus op te maken dat ketoacidose dus wel te voorkomen is. Het is hierin belangrijk voor mensen met diabetes type 1 om te onthouden dat de bolus insuline niet meer nodig is bij een ketogeen dieet, maar dat de basale insuline nodig is om een verzuring te voorkomen. Voor meer informatie over voeding en diabetes type 1 en 2 kan je vinden in het artikel “het ketogeen dieet als behandeling voor diabetes

Ketogeen dieet en diabetes type 2

Om de invloed van het ketogene dieet op diabetes type 2 te begrijpen kijken we eerst naar de taken die insuline in het lichaam heeft. Stel, je eet een wit bolletje met hagelslag. Het bolletje en de hagelslag bevat veel zetmeel en suiker. Dit wordt afgebroken tot glucose en de glucose komt via de darm in je bloedbaan terecht. Je bloedsuiker stijgt. Vanaf dit moment gaat insuline een rol spelen. Als eerste taak zorgt insuline er namelijk voor dat de glucose vanuit de bloedbaan in je lichaamscellen terecht komen. De glucose kan in de cellen gebruikt worden als brandstof. Als alle cellen voorzien zijn van brandstof kan het overtollige glucose omgezet worden in glycogeen. Dit is de tweede taak van insuline. Insuline zorgt voor een glycogeenopslag in de spieren en in de lever. Deze voorraad kan gebruikt worden als je een tijdje niks eet of wanneer je gaat sporten. Insuline wordt ingezet voor zijn derde en laatste taak zodra de voorraden van de spieren en lever aangevuld zijn. De glucose die niet meer kan worden opgeslagen als glycogeen wordt dan omgezet in lichaamsvet met behulp van insuline.

 Wanneer je diabetes type 2 hebt, maak je niet meer genoeg insuline aan om de bovenstaande taken naar behoren uit te voeren. De stijging van je bloedsuiker na het eten van een maaltijd is veel extremer en door het tekort aan insuline, daalt de bloedsuiker ook minder snel. Vaak wordt er gebruik gemaakt van medicatie om de pieken in bloedsuiker alsnog op te vangen. Aanhangers van het ketogene dieet zien een andere oplossing voor de ziekte. In plaats van het aanvullen van de hoeveelheid insuline die je lichaam nodig heeft om de glucose te verwerken of de bloedsuiker te verlagen m.b.v. medicatie, kan je ook de hoeveelheid glucose die in je lichaam verwerkt moet worden vanuit voeding verminderen. Op die manier zal je bloedsuiker immers niet veel stijgen en neem je de behoefte aan insuline ook weg. Dat is wat je doet met het ketogene dieet. Je eet voornamelijk vetten, die niet worden afgebroken tot glucose en waar insuline dus geen bij rol speelt.

Onderzoeken hebben aangetoond dat het ketogene dieet de insulinegevoeligheid tot 75% verhoogd. In veel gevallen kan het dieet er zelfs voor zorgen dat er gestopt kan worden met medicatie.

Via onze Facebook groep Diabetes Doorbreken met Je Leefstijl Als Medicijn ondersteunen wij mensen met diabetes type 2 bij het omkeren van hun diabetes. Een deel de voedingsadviezen die we geven zijn gebaseerd op het ketogeen dieet.

Verschillende soorten ketogeen dieet

Er zijn meerdere varianten ketogeen dieet en de verhouding van deze macronutriënten verschillen onderling.

Klassieke Ketogeen Dieet

De oudste én strengste vorm van het dieet is het klassieke dieet, zoals die is bedacht in 1920. De energie die je dagelijks nodig hebt wordt in deze variant voor 85-90% uit vet gehaald, voor 6-8% uit eiwit en 2-4% uit koolhydraten. De hoeveelheid calorieën die je nodig hebt kan bepaald worden op basis van determinanten zoals; vetvrije massa, leeftijd en je PAL. De dagelijkse hoeveelheid benodigde calorieën zal wel lager liggen dan wanneer je bijvoorbeeld de schijf van 5 volgt, omdat het thermische effect van vet lager is dan die van koolhydraten en eiwit. Thermisch effect is de hoeveelheid energie die je lichaam gebruik ter verwerking van het macronutriënt. Bij deze vorm van het dieet wordt alles streng afgemeten en gewogen zodat je niet boven of onder de hoeveelheid calorieën zit die je nodig hebt.

Laag-glycemische index dieet

Deze variant van het ketogene dieet wordt voornamelijk door de glycemische index bepaald. Glycemische index is een maat om aan te geven hoe snel een bepaald soort voeding de bloedsuikergehalte laat stijgen. De inname van koolhydraten met een lage glycemische index wordt beperkt. Hierdoor zijn meer koolhydraten toegestaan tijdens het dieet. De verdeling waar je lichaam energie uit haalt is in dit dieet 60-70% uit vetten, 20-30% uit eiwitten en 10% uit koolhydraten.

MCT (middellange keten triglyceriden) dieet

Vet kan verschillende structuren hebben. Deze structuur heeft invloed op de hoeveelheid ketonen ze per eenheid kunnen genereren. Dit dieet stuurt aan op het eten van meer middellange-keten triglyceriden en minder lange-keten glyceriden, waardoor je meer ketonlichamen genereerd. Mensen die het MCT dieet volgen kunnen meer koolhydraten en eiwitten in hun dieet voegen omdat ze minder vet eten. In deze variant wordt er 71% van de dagelijkse energie uit vet gehaald, 10% uit eiwit en 19% uit koolhydraten.

Gemodificeerd MCT dieet

Net zoals bij het MCT dieet wordt er gebruik gemaakt van het verschil tussen middellange keten- en langeketen vetzuren. Deze verhouding ligt echter iets anders, waardoor er minder koolhydraten kunnen worden gegeten dan bij het orginele MCT dieet. De verhouding van energie per macronutriënt ligt bij het gemodificeerde MCT dieet op 30 % MCT -olie , 40-50 % conventioneel of langeketen vetzuren, 10-20 % eiwit en 5-10 % koolhydraten. De klassieke en gewijzigde MCT ketogene diëten zijn even effectief

Cyclisch Ketogeen Dieet

Het woord ‘Cyclisch’ geeft al aan waar deze variant van het ketogeen dieet zich op richt; een afwisseling tussen wel en geen koolhydraten eten. 5 of 6 dagen in de week wordt het klassieke ketogene dieet aangehouden en 1-2 dagen in de week worden veel koolhydraten en eiwitten gegeten en vrijwel geen vet. Deze dag wordt een carb-up of refeed genoemd. Van deze vorm van diëten wordt voornamelijk gebruik gemaakt door sporters, omdat op deze manier de glycogeenvoorraad in de spieren wordt onderhouden. Een glycogeenvoorraad zorgt ervoor dat er langer en intensiever kan worden getraind. De koolhydraten zullen niet snel worden opgeslagen als vet, doordat je op de refeeddag niet veel vetten eet. De koolhydraten die je consumeert worden gebruikt om de glycogeenvoorraden aan te vullen.

Targeted ketogeen dieet

Een andere  variatie van het ketogene dieet die geschikt is voor sporters is het targeted ketogeen dieet. De basis van het dieet is hetzelfde als bij het klassieke ketogene dieet. Het verschil is echter dat vlak voor en na een training wél koolhydraten worden genomen. Door deze aanvulling van koolhydraten rond je training voorkom je dat je traint terwijl je lichaam in ketose verkeert. Dit zorgt ervoor dat je langer en intensiever kan trainen dan wanneer je geen koolhydraten zou hebben genomen.

Gemodificeerd Atkins dieet

In dit dieet is er geen restrictie op de hoeveelheid eiwitten en vetten die een persoon consumeert. Er worden dus géén calorieën geteld en porties mogen worden geschat in plaats van afgewogen. De verhouding van macronutriënten is 60-70% lange keten vetzuren, 20-30% eiwit en 10% koolhydraten.

In de tabel staat een overzicht van de verhoudingen van macronutriënten per (ketogeen) dieet. Ook zijn hier een aantal kenmerken terug te vinden. Onderaan staat ter vergelijking de ‘gangbare’ 5 van vijf die vanuit het voedingscentrum wordt uitgedragen.

Dieetvorm Vet (% van totale energie-inname) Eiwit (% van totale energie-inname Koolhydraten (% van totale energie-inname
Klassiek ketogeen dieet 85-90 6-8 2-4
Laag-glycemische index dieet 60-70 20-30 5
MCT dieet 71 10 19
Gemodificeerd MCT dieet LK 40-50KK 30 10-20 5-10
Cyclisch ketogeen dieet 65 30 5
Targeted ketogeen dieet 65 30 5
Gemodificeerd Atkins dieet 65 30 5

LK is lange Keten vetzuren; KK is Korte Keten vetzuren


Meer over voeding en ketogeen

Vitamine D_ een essentiële schakel bij het verminderen van epilepsieaanvallen

Vitamine D bij epilepsie

Vitamine D blijkt een belangrijke rol te spelen bij epilepsie. Onderzoeker en ervaringsdeskundige Ilona Wilmont zet het beschikbare onderzoek op een rij.
Gevulde paprika en groentefrietjes

Gevulde paprika en groentefrietjes

Het recept gevulde paprika en groentefrietjes van Ekomenu is een vitaminebommetje! Dat komt omdat rode paprika heel veel vitamine C bevat, 2x zoveel als groene.