Diabetes Genezen met Leefstijl als Medicijn

Nederland telt miljoenen chronische patiënten waaronder één miljoen type 2 diabeten. Volgens onderzoeker Ben van Ommen kan een groot deel van deze patiënten binnenkort stoppen met medicatie om toch te genezen. Huisartsen en apothekers zijn daarbij cruciaal.

Ben van Ommen is van huis uit bioloog. Hij bestudeert als hoofdonderzoeker Leefstijl als Medicijn bij onderzoeksinstituut TNO in Zeist al jaren de mechanismen van stofwisselingsziekten.

Uit onderzoek blijkt dat diabetesmuizen niet met pillen, maar wel met voeding te genezen zijn. En toen T2D-patiënten een leefstijlprogramma volgden zag Van Ommen een sterke afname van het medicijngebruik. Dat was een grote verrassing: type 2 diabetes, als prototype van leefstijl gerelateerde ziektes, is omkeerbaar en vaak te genezen.
Van Ommen brengt in kaart welke aspecten van de fysiologie omkeerbaar zijn en welke niet. Een eind vorig jaar in de Lancet gepresenteerde studie toonde haarfijn aan dat type 2 diabetes in remissie kan gaan en dat er een lineair verband bestaat tussen afvallen en gezond verklaard worden. Type 2 diabetes is een biologisch omkeerbare ziekte.
De vraag is natuurlijk hoe bereik je die omkering. Niet met geneesmiddelen, stelt Van Ommen. “Geneesmiddelen blokkeren receptoren en remmen processen af. Medicatie onderdrukt of maskeert slechts de ziekte maar zal nooit de oorzaak ervan aanpakken. Medicatie is dus niet de oplossing. Voedselverbindingen daarentegen optimaliseren processen daar ze deel uit maken van biochemische routes in het lichaam. Bovendien gaat voeding over optimale gezondheid in plaats van het voorkomen of genezen van ziekten.”

Denk nu niet dat Ben van Ommen een verdwaasde foody is. Integendeel, wetenschappelijk onderzoek staat bij hem centraal. En voeding is slechts één aspect in het proces van ziekte naar gezondheid. Het gaat om het hebben en houden van een goede levensstijl. Dus naast goede voeding betekent dat meer bewegen, voldoende slaap en het voorkomen van stress.

U gelooft niet in medicatie?

“Bij 60 procent van alle ziektes spelen leefstijl en voeding een grote rol. Maar niet alle ziektes zijn ook meteen omkeerbaar. Micro-vasculaire schade is dat bijvoorbeeld niet. Een diabeet met micro-vasculaire schade heeft dan ook blijvend medicatie nodig. Naast een goede levensstijl blijft medicatie dus nodig. Maar er speelt nog iets anders. Onze maatschappij staat toe dat mensen een slecht leven hebben en ziek worden. De maatschappij is dan zo ingericht dat we proberen met medicatie het leven te rekken of de symptomen van de ziekte te onderdrukken. Dat moet en kan anders. We moeten veel meer aandacht besteden aan gezond worden door de oorzaak aan te pakken. Onze gezondheidszorg is echter ingericht om symptomen te bestrijden in plaats van de oorzaken echt aan te pakken. Ik gun de maatschappij dat we naast een systeem voor ziekenzorg ook een systeem voor gezondheid hebben. We moeten het systeem omdraaien en investeren in de gezondheid van patiënten.”

Meer aandacht voor een gezonde leefstijl levert volgens Van Ommen forse besparingen op. Behandelen we bijvoorbeeld diabeten op de traditionele manier dan bedragen de behandelkosten tot het einde van het leven per persoon gemiddeld zo’n 130.000 euro. Dat tikt stevig aan als we weten dat in 2016 ons land 990.000 T2D-patiënten telde. Daar komen jaarlijks zo’n 55.000 mensen bij. “Voor rond 10.000 euro kunnen wij een systeem opzetten dat in theorie deze persoon gezond maakt en gezond houdt. Maar het gaat niet om geld alleen. Diabeten moeten dagelijks medicijnen slikken of insuline spuiten. Dat heeft grote impact op de kwaliteit van leven van mensen. Met een juiste levensstijl krijgen deze mensen een betere kwaliteit van leven, ze zijn minder moe, nemen actiever deel aan het arbeidsproces en hebben een hogere productiviteit.”

Verdienmodel

“Ziekte is in ons huidige gezondheidssysteem een verdienmodel”, stelt Van Ommen. “Zorgverleners worden betaald voor die ziekte, de medicatie, de complicaties. We schrijven medicijnen voor, maar zetten niet in op daadwerkelijke genezing van leefstijl gerelateerde ziekten waar dat zou kunnen. Er is nog geen goed verdienmodel voor ‘leefstijl als medicijn’, en dat is het grote probleem van onze zorg. Er kan ontzettend veel bespaard worden als we het systeem zouden omgooien. Alleen voor diabetes type 2 praten we over een besparing van zo’n 2,7 miljard euro in 5 jaar tijd.”

Aanpassen van leefstijl is niet makkelijk en vraagt veel van de mensen zelf, het gezondheidszorgsysteem en de maatschappij. Huisartsen en apothekers kunnen een belangrijk rol spelen in de transitie van ziekenzorg naar gezonde zorg, maar staan nu nog met lege handen. Begeleiden van een patiënt in de praktijk op weg naar een betere leefstijl kost tijd die nu meestal niet wordt vergoed. Bovendien ontbreekt het de zorgprofessional aan specifieke kennis over voeding en leefstijl. De opleidingen besteden er amper aandacht aan.

Toolbox

Samen met het LUMC in Leiden heeft TNO een Leefstijl als Medicijn Centrum opgericht dat fundamenteel onderzoek doet naar de invloed van leefstijl op ziekte en genezing. Daarnaast ontwikkelt dit centrum een diagnosesysteem voor zorgverleners om patiënten in de praktijk te ondersteunen bij een betere leefstijl.. “Het diagnosesysteem kijkt naar de fysiologie, gevoel, gedrag en omgeving van patiënten. We meten het HbA1c-gehalte en gaan na of de patiënt geldproblemen heeft of de neiging tot overmatig eten. De patiënt vult een vragenlijst in en de POH of huisarts bespreekt met de patiënt de uitslag en het behandelplan. Een tool box waardoor huisarts, praktijkondersteuner, maar ook verpleegkundige, diëtist of coach iemand goed kan begeleiden.”
Van Ommen gelooft in een gepersonaliseerde aanpak en wil voor elk patiënttype inzichtelijk maken hoe de ondersteuning er het beste uitziet. De ene patiënt heeft namelijk baat bij een positieve benadering, de ander bij een strengere. “Daarbij moet de patiënt zijn genezing niet afhankelijk maken van de zorgverlener: de patiënt moet zelf aan de slag. Belangrijk is dat de patiënt de regie neemt over de eigen gezondheid en zich niet afhankelijk opstelt van de zorgverlener die hij of zij maar vier keer per jaar ziet. Maar je moet als patiënt wel stevig in je schoenen staan om aan jouw zorgverlener voor te stellen: ik wil stoppen met medicatie en starten met aanpassen van leefstijl en voeding.”

Recept naar groenteboer

Van Ommen heeft een proef lopen bij twee huisartspraktijken, in Rotterdam en Leiden. Daar volgen patiënten met diabetes type 2 een speciaal programma voor het verkrijgen van een gezondere leefstijl. Hij merkt dat de deelnemende zorgverleners positief zijn en verwacht dat meer praktijken aanhaken.
Zorgverleners reageren heel verschillend. Patiënten met een recept voor een gezonde maaltijd naar de groenteboer sturen is ook iets anders dan met een recept naar de apotheek verwijzen. “Er is een groep conservatieve artsen die niet gelooft in de invloed van leefstijl en voeding op patiënten en weinig moeten weten van afbouwen van medicatie. De jongere voorschrijvers zijn vaak positiever. Net als de Vereniging Arts en Voeding.” Deze vereniging werd in 2016 opgericht en loopt voorop in het agenderen van een gezonde leefstijl als medicijn en het vergroten van de bewustwording.

Gezonde zorg

Dat goede voeding en een juiste leefstijl een preventieve werking hebben, weten we, maar deze twee ingrediënten als behandeling binnen de reguliere zorg zijn nog onontgonnen terrein. Niet zelden is de patiënt gemotiveerd, maar ziet de zorgverlener het niet zitten. Patiënten willen graag gezond leven, maar weten niet hoe.

Van Ommen ziet dat de zorg langzaam kantelt van ziekenzorg naar gezonde zorg, van ‘care’ naar ‘cure’. Een veranderingsproces dat kansen biedt voor huisarts en apotheker. “De zorg verandert en dat biedt kansen. Wie gaat de diagnose stellen bij deze groep diabetespatiënten? De huisarts die het bloed naar het lab stuurt? Is het de patiënt die zelf prikt en met een app zijn bloedwaardes meet? Of is het de apotheker die de patiënt hierin bijstaat? Apothekers hebben immers ervaring met het meten van cholesterol in de apotheek en zijn bezig om farmacogenetica in de praktijk te implementeren. En hoe ondersteun je iemand in zijn of haar nieuwe leefstijl? Hoe zorg je er vooral voor dat die persoon het ook volhoudt? Het gebruik van e-health zal toenemen. Ik geloof ook in de kracht van coaches die patiënten helpen om de weg naar een gezondere leefstijl vol te houden. Die coach kan mijn vrouw zijn, of de buurman, de collega op het werk, maar ook de zorgverlener als huisarts of apotheker. Met een beetje geluk wordt vanaf 2019 de leefstijlcoach gefinancierd.”

Maatschappelijke transitie

Leefstijl als medicijn staat volop in de belangstelling van overheid, zorgverleners en zorgverzekeraars. Maar de weg naar een gezonde zorg met leefstijl als medicijn is nog lang.
“In feite is er een maatschappelijke transitie nodig, met bijpassende verdienmodel dat gericht is op ons gezond te maken en ook gezond te houden. We krijgen straks nieuwe winnaars en verliezers. Nu zijn de winnaars de farmaceutische industrie, de zorgverleners en verzekeraars, straks zijn de winnaars de voedingsindustrie, de leefstijlcoaches, de ontwikkelaars van e-health en de producent die de gezonde foodbox thuis aflevert. Want als er niemand geld gaat verdienen aan het gezond maken van mensen, dan gaat die transitie niet gebeuren.”

Tekst: Niels van Haarlem
Fotografie: Jan Vonk Fotografie

Dit artikel verscheen eerder in FarmaMagazine februari 2018.

Dit artikel is overgenomen van de website van Farma-Magazine.nl met toestemming van de uitgever.