Erken leefstijlgeneeskunde als medisch specialisme

Erken ‘leefstijlgeneeskunde’ als medisch specialisme, schrijven Martijn van Winkelhof, Hanno Pijl en Margo Vliegenthart. Dat is in het belang van patiënt én premiebetaler.

De Tweede Kamer vergadert op woensdag 4 april met minister Bruno Bruins (Medische Zorg en Sport, VVD) over met name ontwikkelingen in de curatieve zorg. En die ontwikkelingen zijn er. De meest recente onderzoeksresultaten over de omkeerbaarheid van diabetes type 2 (‘d2’), bijvoorbeeld, zijn niet alleen bijzonder spectaculair, maar bieden zicht op ongekend grote medisch en financiële winst. Het prijzenswaardige initiatief Keer Diabetes2 Om – gesteund door zorgverzekeraar VGZ, onderzoeksorganisatie TNO en het Leids Universitair Medisch Centrum – verdient navolging, want het potentieel van leefstijlgeneeskunde – preventief én curatief – is in medische en financiële termen ongekend groot. Toch pakt de markt dit nauwelijks op. In het belang van patiënt en premiebetaler is het wenselijk dat de bewindslieden van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en het parlement dit potentieel optimaal verwezenlijken.

De resultaten van dat onderzoek spreken voor zich. Bijna negentig procent van de deelnemers is geheel of gedeeltelijk van de medicijnen af, en/of heeft gezonde bloedsuikerwaarden. Bijna veertig procent kan na een jaar nog steeds zonder medicatie. Een aanzienlijk deel van vergevorderde patiënten kan zelfs van insuline af. Dat resultaat heeft geen enkel modern medicijn ooit kunnen laten zien.

De financiële winst hiervan kan nauwelijks worden overschat. D2 is een extreem dure ziekte, met name vanwege hoge zogenaamde co-morbiditeit: d2-patiënten lijden aanzienlijk vaker aan depressie, hart-en vaatziekten, vormen van kanker, amputaties en alzheimer/dementie. Dementie wordt in literatuur niet voor niets ook wel ‘diabetes type 3’ genoemd. Doordat nu erkend wordt dat d2 vaak voor een groot deel medisch omkeerbaar is, kan een kettingreactie aan medisch en financieel leed bespaard blijven. Schattingen van de financiële winst variëren van drie tot tien miljard euro (structureel op jaarbasis!). De opbrengsten van eerdere bezuinigingen, zoals op de thuiszorg of het preferente medicatiebeleid, verbleken daarbij.

Klinisch medisch onderzoek

Het therapeutische en financiële potentieel van (curatieve) leefstijlgeneeskunde blijft niet beperkt tot d2. Integendeel, er zijn voldoende serieuze indicaties en studies dat leefstijl in belangrijke mate kan bijdragen aan klachtenreductie of zelfs remissie bij een breed spectrum van dure aandoeningen, zoals darmziekten of astma. Dat runningtherapie ook kan helpen bij angststoornissen, dat specifieke diëten kunnen helpen bij ziekte van Crohn en dat buikvetreductie kan leiden tot aanzienlijke verbetering van astma. Hetzelfde geldt voor de relatie tussen zingeving, beweging en dementie; voor chronische ontstekingen (reuma, eczeem, psoriasis) en meditatie; en voor het potentieel van probiotica bij de ziekte van Parkinson en enkele (dure) psychiatrische stoornissen.

Toch dringt leefstijlgeneeskunde onvoldoende door tot het curriculum geneeskunde en het medisch protocol, en daardoor bereikt het de spreekkamer niet. Terwijl veel artsen en wetenschappers staan te trappelen om dit potentieel verder wetenschappelijk te (v)erkennen en toe te passen bij de patiënt. Groot knelpunt hierbij is dat zij de financiering voor klinisch onderzoek vrijwel nooit rond krijgen. Dat is in het huidige systeem ook logisch, vrijwel al het klinisch/therapeutisch onderzoek moet worden gefinancierd door de markt en hardlopen, beweging, zingeving en voedingsmiddelen zijn begrijpelijkerwijs niet interessant voor de markt; het valt niet te patenteren.

Hierdoor wordt veel te weinig klinisch medisch onderzoek gedaan, herhaald en doorontwikkeld naar met name curatieve leefstijlgeneeskunde. Dat is een klassieke vorm van marktfalen. Maar wel een heel dure, want het schaarse klinisch medisch onderzoek naar leefstijlgeneeskunde dat wél gedaan wordt, biedt zicht op een enorm medisch en financieel voordeel.

Het huidige primair farmaceutische systeem werkte prima toen de grootste ziektelast het gevolg was van infectieziekten als tbc, kinkhoest en soa’s. En dat systeem is nog steeds superieur in de acute geneeskunde en oncologie. In onze moderne tijd lijdt de mens echter vooral, meer dan de helft, aan chronische leefstijlziekten welke vaak primair of mede het gevolg zijn van bewegingsarmoede, chronisch overgewicht, slechte voeding, drank/drugs en slaapgebrek.

Volwassen onderzoeksbudget

Als het kabinet een bestendige trendbreuk in de zorgkosten wil realiseren, dan biedt maximale inzet op leefstijlgeneeskunde ons inziens het meeste perspectief op medische en financiële winst. Voorwaarde is dan wel dat leefstijlgeneeskunde een volwassen onderzoeksbudget krijgt, meer ruimte in het curriculum en voldoende betaaltitels in de basisverzekering. Daarnaast verdient het wellicht een volwaardig medisch specialisme: de leefstijlspecialist.

Wij zien een ongekend groot potentieel aan medische en financiële winst: voor patiënt, premiebetaler en overheid. Om dit te benutten is wel politieke slagkracht nodig. De drie bewindslieden van VWS maken een enthousiaste en doortastende indruk en wij kennen het VWS als een slim departement. Wij nodigen de bewindslieden daarom uit om vol in te zetten op leefstijlgeneeskunde. Het debat van 4 april is een ideaal moment voor een startschot.

Ondertekenaars: Prof. dr. Casper van Eijck, chirurg; prof. dr. Jim van Os, hoogleraar psychiatrie, lid KNAW, vz. Herseninstituut UMCU; prof. dr. Hanno Pijl, hoogleraar diabetologie, lid Gezondheidsraad; prof. dr. Erik Scherder, hoogleraar neuropsychologie; Margo Vliegenthart, vml. staatsecretaris van VWS en SER-lid; dr. Machteld Huber, arts, voorzitter van Instituut Positieve Gezondheid/ Rijksbrede programma Positieve Gezondheid; drs. Nguyen, huisarts, bestuurder LHV; dr. Janneke Wittekoek, cardiologe, publiciste; dr. Bram Bakker, psychiater, publicist; dr. Remko Kuipers, farmacoloog, cardioloog; drs. Tamara de Weijer, vz. Arts & Voeding, huisarts, promovenda; drs. Adjiedj Bakas, trendwatcher; drs. Martijn van Winkelhof, fiscaal econoom, bedrijfskundige, publicist; drs. Mikkel Hofstee, CEO Lifeguard, auteur van Oermens 2.0; drs. J.W.P.M. Peeters, bedrijfsarts te ‘s-Gravenhage, docent LUMC; dr. H.c. Peter Kapitein, patient advocate Inspire2Live.